آخر هفته چه فیلمی ببینیم: دو اثر از کارگردان ششمین اپیزود سریال لست آو آس

فیلم‌های گره‌خورده به جنگ قرار نیست همواره اکشن‌های شلوغ یا رفتارهای قهرمانانه را نشان بدهند. در جنگ انسان‌های زیادی می‌میرند یا شرایط خود را حتی بدتر از مردن می‌دانند. انسان‌ها زجر می‌کشند، به گریه می‌افتند، خودشان را گم می‌کنند، عزیز از دست می‌دهند و زخم‌های ابدی برمی‌دارند. جنگ پشت صداهای بلند ابزارهای جنگی، پر از جیغ و پر از خفگی است؛ پر از زجرهای فراموش‌ناشدنی و صداهای خفه‌شده در گلو.

دو اثر نخست انتخاب‌شده برای شماره‌ی ۲۷۹ سری مقالات «آخر هفته چه فیلمی ببینیم؟» رسانه gsxr، بوسنیایی‌زبان هستند. در این مقاله‌ی معرفی فیلم سینمایی اول راجع به برنده‌ی جایزه‌ی خرس زرین جشنواره برلین می‌خوانید و بعد از آن یکی از نامزدهای جایزه بهترین فیلم غیر خارجی‌زبان مراسم اسکار را مشاهده می‌کنید.

Grbavica: The Land of My Dreams (2006)

شخصیت‌هایی که گرفتار تضادها می‌شوند، برای بسیاری از بینندگان قابل درک هستند. چرا که آدم‌ها می‌فهمند چه‌طور تلاش برای رسیدن به آرامش در زندگی، در بسیاری از مواقع آن‌ها را گرفتار روزهایی ناآرام می‌کند. یاسمیلا ژبانیچ، فیلم‌ساز اهل بوسنی و هرزگوین که اپیزود Kin سریال The Last of Us را کارگردانی کرد، در Grbavica زندگی یک مادر و دختر را به تصویر می‌کشد.

آن‌ها ساکن منطقه‌ای از پایتخت کشور بوسنی و هرزگوین هستند؛ در شرایطی که هنوز زخم‌های به جا مانده از جنگ را می‌توان روی دیوارها و بدن مردم مشاهده کرد. روایت داستان تمرکز زیادی روی تلاش‌های مادر برای شاد کردن دختر یتیم خود دارد. مادر می‌خواهد کاری کند که فرزند از زندگی در این شرایط زجر نکشد.

تلاش‌های زن برای دختر خود را نمی‌توان انکار کرد. اما آیا این تلاش‌ها لزوما همان‌طور که مادر می‌خواست، وی را به دختر نزدیک می‌کنند؟ هر وقت که صحبت از پدر به میان آمده، مادر او را ستوده است؛ تا دختر بداند که یک پدر بزرگوار داشت. نتیجه؟ دختر آن‌چنان به حرف‌های مادر اعتماد ندارد. مادر به کار بیشتر در شرایط نه چندان مناسب رو می‌آورد تا پول لازم برای یک سفر تفریحی پرخرج دختر را به چنگ بیاورد. نتیجه؟ او وقت کمتری را با دختر خود سپری می‌کند و ظاهرا فاصله‌ی آن‌ها از برخی جهات بیشتر می‌شود.

Quo Vadis, Aida? (2020)

کجا می‌روی آیدا؟ چه کار می‌کنی آیدا؟

در فیلم Quo Vadis, Aida که محصول چند کشور به شمار می‌آید، ژبانیچ به مانند اثر قبلی، دقایق زیادی را به نمایش تلاش پراحساس و خستگی‌ناپذیر یک زن برای محافظت از خانواده‌ی خود اختصاص می‌دهد. البته درحالی‌که فیلم Grbavica: The Land of My Dreams با نمایش تلخی‌ها و دردهای به جا مانده از جنگ تبدیل به یک درام جنگی معنادار شد، در فیلم Quo Vadis, Aida زجر کشیدن مردم حین تلاش آن‌ها برای زنده ماندن طی دوران جنگ در بوسنی و هرزگوین را می‌بینید.

این فیلم یک رخداد تاریخی خونین را نشان می‌دهد. آیدا یک معلم مدرسه و یک مترجم است که برای سازمان ملل کار می‌کند. کارگردان با این کاراکتر می‌خواهد سیاهی‌های کورکننده‌ای را به ما نشان دهد. او می‌بیند که مردم از ترس جان خود، برای ورود به منطقه‌ی امن متعلق به سازمان ملل از هیچ تلاشی دست نمی‌کشند. خانواده‌ی آیدا نیز از همین مردم هستند. اما مکان مشخص‌شده برای تضمین زنده ماندن این انسان‌ها، به اندازه‌ی همه ظرفیت ندارد.

افرادی که تاریخ جنگ بوسنی را خوانده‌اند، اطلاع دارند که نسل‌کشی سربرنیتسا چه‌قدر هولناک به نظر می‌رسد. پس باید با دید درست و آمادگی روحی لازم سراغ فیلم Quo Vadis, Aida رفت. وقتی این نوع از تلخی‌های واقعی با قدرت سینما بهتر از همیشه ثبت می‌شوند، آثاری را می‌بینیم که صرفا اشک مخاطب را جاری نمی‌کنند، بلکه تن او را می‌لرزانند.

The Eternal Daughter (2022)

سینمای گاتیک به‌شدت از معماری قدرت می‌گیرد. شاید به شکلی شبیه با آن‌چه بیشتر در برخی از تئاترهای عظیم می‌توان دید، جزئيات طراحی صحنه در این نوع از فیلم‌ها نقش پررنگ و فعالی در روایت داستان دارد.

قصه‌ی فیلم The Eternal Daughter در یک عمارت قدیمی روایت می‌شود؛ در هتلی که حضور در اتاق‌ها و نفس کشیدن عطر قدیمی دیوارهای آن، توانایی زنده کردن گذشته در ذهن شخصیت‌های اصلی را دارد. البته که گذشته فقط شامل خاطرات خوب نیست. چرا که غم‌ها و وحشت‌های زیادی را نیز در خود جا می‌دهد.

دیوارهای چنین ساختمانی به خودی خود گویا از قدرت خفه کردن انسان برخوردار هستند. وقتی فیلم‌ساز از این طراحی صحنه‌ی مناسب با قاب‌بندی‌های دلهره‌آور و بعضا نامرسوم دوربین بهره می‌برد، گرفتاری شخصیت‌ها به چشم می‌آید و دلهره در فیلم تزریق می‌شود.

جوانا هاگ که تا امروز در رویدادهای سینمایی زیادی همچون جشنواره برلین مورد توجه قرار گرفته، برای فیلم The Eternal Daughter دوباره با تیلدا سوئینتن همکاری کرد. سوئینتن که اثبات کرده است از پس نقش‌آفرینی‌های عجیب زیادی برمی‌آید، در اثر نام‌برده هم نقش مادر و هم نقش دختر را بازی می‌کند. هر دو آن‌ها در عمارت با سایه‌ها و اصوات نامطلوب دست‌وپنجه نرم می‌کنند. کارگردان در بخش‌های مختلف اثر از مخاطب می‌خواهد که همراه‌با آن‌ها به‌دنبال کشف دلیل واقعی شکل‌گیری این تجربه‌ی دلهره‌آور باشد.

You Won’t Be Alone (2022)

ترسیدن از فیلم‌ها برای بسیاری از مخاطب‌های امروز که به مقاومت انکارناپذیری دربرابر بسیاری از الگوهای سینمای وحشت رسیده‌اند، سخت‌تر از قبل به نظر می‌رسد. اما همچنان خیلی‌ها هستند که اگر بخشی از تنظیمات داستانی یک فیلم ترسناک را باور کنند، به آن یک شانس می‌دهند.

آثاری همچون فیلم You Won’t Be Alone نمی‌خواهند ثانیه به ثانیه مخاطب خود را بترسانند. همین هم باعث می‌شود که اگر یک مخاطب تحت تاثیر ایده‌های داستانی آن‌ها قرار بگیرد، دیگر به چشم «یک اثر ترسناک دیگر برای چند جیغ» به آن‌ها نگاه نمی‌کند. حالا اگر فیلم‌ساز انقدر هوشمند باشد که اثر ترسناک خود را باتوجه‌به استعاره‌ها و ترس‌های حاضر در ناخودآگاه انسان بیافریند، آثاری به وجود می‌آیند که فکر کردن به آن‌ها تا چند روز می‌تواند کمی پوست بدن را سرد کند.

You Won’t Be Alone می‌خواهد یکی از همین فیلم‌ها باشد؛ با روایت داستان دختری که سال‌ها در غار حبس شد تا تبدیل به جادوگر نشود. اما او حتی بعد از آن که خون می‌نوشد و از حالت جسمی یک آدم عادی خارج می‌شود، شبیه جادوگر دیگر نیست. حداقل در ابتدا این‌طور نیست. شاید فیلم‌ساز، سرچشمه‌ی پلیدی و استفاده از هر نوعی از قدرت را بیرون از اسطوره‌شناسی‌های ترسناک پیدا کرده است؛ در جایی در میان انسان‌ها.