ابَرماه چیست و چه زمانی رخ می‌دهد؟
ابَرماه چیست و چه زمانی رخ می‌دهد؟
به گزارش gsxr و به نقل از اسپیس، به گفته فرِد اسپاناک (متخصص کسوف و اخترفیزیکدان بازنشسته ناسا)، چهار ابرماه در سال ۲۰۲۳٬ یک ماه در ژوئیه، دو ماه در اوت و یک ابرماه در سپتامبر وجود خواهد داشت. تعریف اسپاناک از ابرماه به عنوان ماه کامل در ۹۰ درصد نزدیکترین فاصله‌اش به زمین، به ما این امکان را می‌دهد که امسال چهار ماه را ببینیم.
نزدیکترین ابرماه امسال در روزهای ۳۰ و ۳۱ اوت ۲۰۲۳ پدیدار خواهد شد. این ماه کامل اغلب به عنوان «ماه آبی‌رنگ» شناخته می‌شود؛ زیرا دومین ماه کامل در یک ماه است.
اصطلاح «ابَر ماه» تنها در ۴۰ سال گذشته مورد استفاده قرار گرفته است، اما در اواخر سال ۲۰۱۶ با وقوع سه ابرماه پشت سر هم، این پدیده توجهات زیادی را به خود جلب کرد. ابرماه نوامبر سال ۲۰۱۶ نیز نزدیکترین ابرماه در ۶۹ سال گذشته بود، اگرچه ابرماه نزدیکتر در دهه ۲۰۳۰ طلوع خواهد کرد.
چه چیزی باعث شکل‌گیری ابرماه می‌شود؟
مدار ماه به دور زمین یک دایره کامل نیست. فاصله آن از زمین به طور متوسط ۳۸۲۹۰۰ کیلومتر است، اما اوج و حضیض آن (یعنی نزدیکترین و دورترین فاصله از زمین) در هر ماه قمری تغییر می‌کند.
نوح پترو (معاون دانشمند ماموریت مدارگرد شناسایی ماه) می‌گوید: دلیل اصلی اینکه مدار ماه یک دایره کامل نیست، این است که نیروهای جزر و مدی یا گرانشی زیادی به ماه وارد می‌شوند.
وی می‌افزاید: «جاذبه‌های مختلف زمین، خورشید و سیارات همگی بر مدار ماه تاثیر دارند. همه این نیروهای گرانشی ماه را می‌کشند و فشار می‌دهند. این امر به ما فرصت‌هایی می‌دهد تا شاهد این گذرهای نزدیک باشیم».
ابرماه برای به وجود آمدن به دو عنصر کلیدی نیاز دارد. نخست اینکه ماه باید در نزدیکترین فاصله یا حضیض خود نسبت به زمین در مدار ۲۷ روزه‌اش باشد. دوم اینکه ماه باید در فاز کامل باشد که هر ۲۹٫۵ روز یکبار اتفاق می‌افتد؛ یعنی زمانی که خورشید به طور کامل ماه را روشن می‌کند.
ابرماه‌ها حداکثر چند بار در سال اتفاق می‌افتند؛ زیرا در حالی که زمین به دور خورشید می‌چرخد، مدار ماه جهت گیری خود را تغییر می‌دهد. به همین دلیل است که هر ماه، یک ابرماه نمی‌بینیم.
گفتنی است ماه ۳۰ درصد درخشان‌تر و ۱۴ درصد بزرگ‌تر از حد معمول به نظر می‌رسد، اما تشخیص این تفاوت با چشم غیرمسلح بسیار دشوار است. آلن مک رابرت (سردبیر ارشد مجله Sky & Telescope) می‌گوید: «تغییرات نمی‌توانند توجهات را به خود جلب کنند؛ مگر اینکه دائماً ماه را تحت نظر داشته باشید».
با این حال، ابرماه ممکن است بزرگ به نظر برسد، اما اگر بسیار نزدیک به افق باشد. اما این ربطی به نجوم ندارد و به نحوه عملکرد مغز انسان مربوط است. این پدیده «توهم ماه» نامیده می‌شود و ممکن است حداقل از چند چیز مختلف ناشی شود.
دانشمندان پیشنهاد می‌کنند که شاید مغز، ماه را با ساختمان‌ها یا اشیاء نزدیک مقایسه می‌کند، یا شاید هم مغز ما فقط چیزهایی را که در افق بزرگ‌تر از چیزهایی در آسمان هستند پردازش می‌کند.
ریشه‌های نجومی
اصطلاح «ابر ماه» در نجوم منشأ نگرفت؛ بلکه در طالع‌بینی (یک سنت شبه‌علمی که حرکات اجرام آسمانی را برای پیش‌بینی رفتار و رویدادهای انسان مطالعه می‌کند)، بر سر زبان‌ها افتاد.
گفته می‌شود این اصطلاح نخستین بار در مقاله‌ای در سال ۱۹۷۹ برای مجله Dell Horoscope توسط ریچارد نول ذکر شد. نول ابرماه را این‌گونه تعریف کرد: «ماه جدید یا کاملی که با ماه در نزدیکترین فاصله (در ۹۰ درصد) آن نسبت به زمین در یک مدار مشخص رخ می‌دهد». البته نول توضیح نمی‌دهد که رقم ۹۰ درصد را از کجا به دست آورده است.
این اصطلاح چند سال بعد بیشتر مورد توجه قرار گرفت. جستجو در Google Trends نشان می‌دهد که از سال ۲۰۰۴٬ واژه “supermoon” دست‌کم تا سال ۲۰۱۱ اغلب استفاده نمی‌شد.
علاقه به ابرماه در نوامبر ۲۰۱۶ به اوج خود رسید، یعنی هنگامی که زمین بزرگترین ابرماه را در ۶۹ سال گذشته تجربه کرد. علاوه بر این، به نظر می‌رسد که این اصطلاح در مناطق خاصی از جهان (عمدتاً آسیای جنوب شرقی و آمریکای شمالی) محبوب‌تر باشد، در حالی که در مکان‌هایی مانند اروپا یا هند توجه چندانی به آن نمی‌شود.
دین رگاس (ستاره‌شناس رصدخانه سینسیناتی) می‌گوید: اصطلاحات نجومی اخیر همچون «ابر ماه» یا «ماه سیاه» (دومین ماه جدید در یک ماه) می‌توانند در میان مردم باعث درک «رویدادهای نادرست» شوند. در عین حال، رگاس می‌گوید اصطلاح «ابر ماه» یک اصطلاح عمومی عالی برای نجوم است که می‌تواند مزایای دیگری فراتر از خود این رویداد به همراه داشته باشد.
او درباره ابرماه می‌گوید: «پدیده ابرماه، یک راه عالی برای جلب توجه عموم است. ابرماه چیزی است که مردم می‌توانند با آن ارتباط برقرار کنند و می‌توانند بیرون بروند و آن را ببینند».
ابرماه‌های قابل توجه
در خلال ۲۰ تا ۲۱ ژانویه سال ۲۰۱۹٬ ابرماه با ماه‌گرفتگی مصادف شد. ماه‌گرفتگی یا خسوف زمانی رخ می‌دهد که زمین دقیقاً بین خورشید و ماه قرار بگیرد. رنگ ماه قهوه‌ای مایل به قرمز می‌شود؛ زیرا تنها نوری که دریافت می‌کند از زمین منعکس می‌شود.
پایان سال ۲۰۱۶ شاهد سه ابرماه متوالی در اکتبر، نوامبر و دسامبر بودیم. اما ابرماه ۱۴ نوامبر بیشترین توجه را به خود جلب کرد؛ زیرا نزدیکترین ابرماه در خاطرات اخیر بود. حضیض ماه در فاصله ۳۵۶۵۰۸ کیلومتری از زمین قرار داشت که آن را به نزدیکترین ماه کامل به زمین در ۶۹ سال گذشته تبدیل می‌کرد؛ به‌ویژه از ابرماه ۲۶ ژانویه سال ۱۹۴۸٫
در ژانویه سال ۱۹۱۲ یک ماه کامل حتی در فاصله نزدیکتری تشکیل شد. این ماه تقریباً ۱۰۰ کیلومتر از ابرماه نوامبر سال ۲۰۱۶ به زمین نزدیکتر بود. اما تماشاگرانی که در نوامبر ۲۰۳۴ شاهد ابرماه هستند، لذت بیشتری خواهند برد؛ زیرا آن ماه حتی از هر دو قمر ۱۹۱۲ و ۲۰۱۶ نیز نزدیکتر خواهد بود.
