فراتر از واردات: نگاهی موشکافانه به همکاری خودروسازی چین و ایران

با تصمیم‌گیری درست می‌توان از فرصت همکاری با چین به‌نفع مشتری ایرانی استفاده کرد اما این کار پیش‌نیازهایی دارد.

رشد بی‌سابقه صنعت خودروی چین غیرقابل انکار است. این کشور برای رسیدن به اهداف تجاری‌اش از تمام ابزار اقتصادی و سیاسی استفاده کرده تا به تمام بازارهای موجود دسترسی داشته باشد. ایران هم یکی از همین بازارها به شمار می‌رفت که اتفاقا تشنه ورود محصولات جدید بود و راه را برای گسترش چین در خاورمیانه باز کرد. برای اطلاع بیشتر از این موضوع مقاله «چین چگونه خلا صنعت و بازار خودروی ایران را پر کرده است؟» را مطالعه کنید.

البته که ورود چینی‌ها به بازار ایران فراتر از واردات خودرو بود؛ امضا قراردادهای گوناگون در حوزه‌های صنعتی گوناگون مانند خودرو روابط این دو کشور را عمیق‌تر از همیشه کرده است. در خود صنعت خودرو هم چین تنها خودرو وارد نمی‌کند بلکه در تلاش است تا با خودروسازان داخلی هم همکاری داشته باشد. پیشبرد این هدف بی‌شک برای صنعت خودروی بی‌سامان ایران هم مزایایی خواهد داشت: فناوری را وارد کشور خواهد شد و در پی آن تولید افزایش پیدا خواهد کرد. اما آیا افزایش تولید نیاز کنونی بازار ایران به شمار می‌رود؟ افزایش همکاری صنعت خودروی دو کشور چه مزایایی برای مشتری ایرانی خواهد داشت؟ برای پاسخ به این سوال‍ها بهتر است نگاهی دقیق‌تر به مسئله داشته باشیم.

همکاری بیشتر

درحالی‌که چین در مرحله آغازین همکاری خود با ایران به موفقیت رسیده و صادرات خوبی داشته است اما در دو سال اخیر مسیر خود را کمی تغییر داده و روی ایجاد همکاری با خودروسازان ایرانی تمرکز کرده است. امضای قرارداد میان دانگ‌فنگ و ایران خودرو یکی از نمونه‌های افزایش این همکاری به شمار می‌رود. در بازار امروز کشور ما، محصولات چینی در جایگاهی بالاتر از خودروهای ایرانی قرار گرفته‌اند؛ پس افزایش این همکاری‌ها باعث ورود فناوری شرکت‌های چینی به داخل کشور می‌شود که می‌تواند زمینه را برای بهبود کیفیت محصولات داخلی باز کند.

مشخصا این مسئله مزایا و معایبی دارد که در ابتدا به مزایای آن می‌پردازیم. از جمله مزایای همکاری خودروسازان چینی با خودروسازان داخلی بر سر تولید می‌توان به انتقال دانش، اشتغال‌زایی و کاهش وابستگی به واردات اشاره کرد.

سود ایران و چین

با افزایش تحریم‌ها، شرکت‌های غربی به سرمایه‌گذاری در ایران پایان دادند و با این حرکت، تمام نمایندگی‌هایشان را هم فراخواندند و فناوری را با خود از کشور بیرون بردند. روند دوری از دنیا باعث عقب ماندن صنعت خودروی ایران شد (البته که عوامل قدرتمند دیگری هم دخیل هستند) و خلائی در بازار کشورمان ایجاد کرد که لطمه نهایی را به مشتری ایرانی زد. با این همه، ورود چین به بازار ما به‌عنوان یک کشور خارجی ناگزیر حجمی از فناوری را با خود به‌همراه می‌آورد که می‌توان از آن استفاده مفید کرد و جهشی مثبت داشت.

درنظر بگیرید که صنعت خودروی چین به‌خودی‌خود احتمالا سریع‌ترین نرخ پیشرفت را نسبت‌به سایر کشورها به خود دیده است. هم‌اکنون چینی‌ها پرچمداران ساخت باتری در جهان به شمار می‌روند و سرمایه‌گذاری کلانی در بخش خودروهای برقی کرده‌اند. محصولاتشان هم به‌تازگی جای خود را در بازار کشورهای توسعه‌یافته باز کرده است.

ایجاد همکاری میان خودروسازان ایرانی-چینی می‌تواند روند تولید را افزایش دهد و از این رو باعث افزایش شغل گردد. با افزایش فناوری و داخلی‌شدن قطعات موردنیاز خودروسازی، احتمالا نیاز ایران به واردات همین قطعات از چین کاهش پیدا خواهد کرد؛ اما به شرطی که ایران تمرکز خود را روی قطعه‌سازی بگذارد. برای درک بهتر این مطلب بهتر است مقاله «چرا ایران بیشتر از ترکیه به ساخت خودروی داخلی اصرار دارد؟» را مطالعه کنید.

البته که بخش اعظم سودآوری از این معامله به شرقی‌ها خواهد رسید. چین با افزایش صادرات خود به ایران به بازار پرتقاضای خودروی کشور ما دسترسی دارد. بازاری که مردمش متقاعد شده‌اند برای دسترسی به اجناس باکیفیت باید مبلغ گزافی را بپردازند. مشارکت شرکت‌های چینی در ساخت خودروهای داخلی جای پای آنان را در کشور تقویت می‌کند. چینی‌ها می‌توانند با تولید قطعات محصولات خود از طریق خودروسازان داخلی یا حتی مونتاژ خودروهایشان در ایران، از هزینه صادرات خود بکاهند. در کنار همه این‌ها، دسترسی آن به منابع غنی ایران احتمالا برگ برنده اصلی این کشور است که تنها با عمیق‌تر کردن روابط حاصل می‌شود.

نمونه‌های موجود

هم‌اکنون دو خودروسازی ایران‌خودرو و سایپا همکاری خود را به‌ترتیب با دو خودروساز چینی سایک موتور و دانگ‌فنگ آغاز کرده‌اند. همکاری سایپا روی تولید شاهین تاثیرگذار خواهد بود. ایران‌خودرو هم برای تولید دنا پلاس و احتمالا محصولات آینده دیگر با دانگ‌فنگ همکاری خواهد کرد.

و اما سهم مشتری ایرانی

قاعدتا زمانی می‌توان یک محصول را موفق تلقی کرد که فروش خوبی داشته باشد و مشتری از آن راضی باشد. هرچند تولیدات نسبت‌به سال‌های گذشته افزایش یافته اما کیفیت تغییری نکرده است و این موضوعی آشنا برای ما مردم ایران به شمار می‌رود. آنقدر در مقاله‌های پیشین به این موضوع اشاره کرده‌ام که دیگر مجالی برای آن نمی‌بینیم. تنها به یادآوری این مورد بسنده می‌کنم که سود تولیدکننده در سود خریدار است. اگر سازنده‌ای چه در زمینه خودرو یا هر صنعت دیگری، بخواهد به سود مناسب دست پیدا کند مجبور است محصولی را ارائه دهد که «نیاز» مشتری را برآورد کند.

هرچند با نگاه به استانداردهای بین‌المللی می‌توان گفت محصولات داخلی فاقد راحتی درخور دانست اما هنوز هم برای اقدام دیر نشده است. حضور چین در کشور می‌تواند بهانه خوبی برای اعتلای کیفیت خودروهای مملکتی باشد که مردمانی خودرودوست دارد و شاید در شرایط مناسب می‌توانستند به یکی از قطب‌های خودروسازی تبدیل شوند. هرچند روند ارائه محصول بی‌کیفیت و کنترل بازار برای فروش بیشتر ادامه دارد اما از آنجا که بازار هدف محصولات داخلی قشر ضعیف و متوسط جامعه محسوب می‌شود، دیر یا زود خودروسازان مجبور به تغییر رویه خواهند شد؛ چراکه با نگاهی به تجربه چند دهه اخیر و توان اقتصادی مردم در آن، خبری از افزایش خرید خودرو توسط مردم عادی نخواهد بود؛ و صد البته در وضعیت کنونی ما، این مردم طبقات پایین و متوسط هستند که نیاز به نگهداری و اندیشه‌جویی دارند.

چالش‌ها

هرچند ورود فناوری را از مزایای این همکاری دانستیم اما حقیقت آن است که این مورد به خودی‌خود به دست نمی‌آید. ورود تکنولوژی نیازمند هوشیاری طرف ایرانی و به‌کارگیری همکار چینی برای ایجاد یک همکاری برد-برد است. هرچند در این مقاله به صنعت خودروی ایران به‌عنوان یک واحد نگاه کردیم و باور دارم همین مسئله درست است اما رقابت داخلی دو خودروسازی ایران‌خودرو و سایپا هم روی مسئله تولید داخلی تاثیر می‌گذارد. هرچند انگار که این دو خودروساز بیش از آنکه با هم رقابت کنند، به یکدیگر در برابر مشتری‌هایشان کمک می‌کنند!

افزایش همکاری‌های دو کشور چین و ایران چه در زمینه واردات و چه در زمینه تولید «می‌تواند» برای تنها گروهی که در این مقاله‌هایم برایش ابراز نگرانی می‌کنم یعنی مشتریان ایرانی مفید باشد اما این سودآوری در گرو همکاری درست و هدفگذاری صحیح صنعت است.

شکی در این نیست که بازار خودروی ایران به خودروهای بیشتری نیاز دارد اما تنها افزایش بی‌برنامه ثبت‌نام خودرو و هدفگذاری‌های ناشیانه برای ارائه محصولات داخلی باعث شلوغ‌تر شدن خیابان‌ها شده است. برای درک بهتر این موضوع مقاله «چرا خیابان‌های کشور شلوغ تر از قبل شده است؟» را مطالعه کنید. نکته این است که برای پیشرفت در این حوزه، لازم است خودروسازان ما به تولید و تجارت به چشم یک معامله نگاه کنند نه یک مسابقه. مشتری به عرضه بازار واکنش نشان می‌دهد؛ پس این تولیدکننده است که می‌تواند عکس‌العمل آن را تحت‌تاثیر قرار دهد. اگر این مسابقه بی‌پایان که نتیجه‌ای جز تخریب صنعت ایران ندارد به‌زودی به اتمام نرسد، ضررهای آن شامل حال همه ما خواهد شد. از نگاه شما چگونه می‌توان خودروسازان را به افزایش کیفیت ترغیب کرد؟ چگونه می‌توان حق گمشده مشتری را در این معامله پیدا کرد؟ از شنیدن نظرات شما خرسند خواهیم شد.