نگاهی به 4 نگرانی اخلاقی مهم در جهان ارتباطات

با افزایش اتصالات جهانی، مصرف‌کنندگان و شرکت‌های فناوری بیشتر و بیشتر خود را درگیر قلمروهای اخلاقی می‌یابند. شاید در نگاه اول اخلاقیات جهان ارتباطات نگرانی ناچیزی به نظر برسد ولی اینطور نیست. قطعاً نحوه‌ی ارتباط ما از طریق فناوری جزء نگرانی‌های اصلی بشریت نیست، و گرچه درست است که اخلاقیات فناوری اهمیت کمتری نسبت به دیگر حیطه‌های زندگی مانند اخلاقیات سیاست و دیگر موضوعات دارد، ولی باز هم می‌توان گفت که از اهمیت زیادی برخوردار است. استفاده‌ افراد از فناوری پیامدهای خود را دارد. علم نیز روز به روز در حال کشف پیامدهای جدی فناوری روی سلامت فیزیکی و ذهنی افراد است.

با توجه به تأثیر جدی جهان ارتباطات و اپلیکیشن‌ها و سخت‌افزارهای آن روی افراد، باید کمی درنگ کنیم و به پرسش‌های اساسی اخلاقی در این حیطه پاسخ دهیم. هر کار دیگری غیرمسئولانه است. در ادامه به بررسی نگرانی‌های کلیدی مرتبط با فناوری می‌پردازیم که افراد درگیر با فناوری باید از آن‌ها باخبر باشند.

موضوع حریم شخصی

این روزها افراد بیشتر و بیشتری از نگرانی‌های مرتبط با حریم شخصی و ارتباط آن با سطح ارتباطات ما مطلع شده‌اند. جالب است که افراد در زندگی شخصی خود به حریم شخصی‌شان اهمیت زیادی می‌دهند ولی در استفاده از گوشی‌های هوشمند، شبکه‌های اجتماعی و اپ‌ها این حالت تدافعی از بین می‌رود. چند موضوع باعث اهمیت جنبه‌ی حریم شخصی در اخلاقیات ارتباطات می‌شود:

• سن: افراد در هر سنی از محصولات فناوری از جمله گوشی‌های هوشمند و تبلت‌ها استفاده می‌کنند. حتی برخی از خدمات که برای سن‌های خاصی محدود شده‌اند نیز جلوی افراد جوان‌تر را نمی‌گیرد تا از آن‌ها استفاده نکنند. ممکن است افراد در سنین کم و به دلیل ناآگاهی اطلاعات حساسی درباره‌ی خود را افشا کنند و این اطلاعات بعدها برای آن‌ها دردسرساز شود. این مشکل آنجایی تشدید می‌شود که شرکت‌های فناوری برای تأیید سن کاربران به آن‌ها اعتماد می‌کنند. موضوع سن باید برای ارائه‌دهندگان و دریافت‌کنندگان خدمات فناوری یکی از اصلی‌ترین موضوعات اخلاقی و از اولویت‌های اصلی سیاست‌های حریم شخصی و پیاده‌سازی خدمات باشد.
• رسانه: یکی از دلایل اهمیت حریم شخصی در جهان ارتباطات این است که این روزها لپ‌تاپ‌ها، گوشی‌های هوشمند و تبلت‌ها بیش از هر زمان دیگری توانایی ثبت محتوای رسانه‌ای با کیفیت را دارند. ثبت صدا، ویدیو و تصویر به سادگی از هر دستگاهی امکان‌پذیر است. به این ترتیب با از بین رفتن حریم شخصی پتانسیل ایجاد آسیب نیز تشدید شده است. این مشکل با اجازه‌های دسترسی بیش از اندازه در بسیاری از اپلیکشن‌ها و موافقت کاربران با این دسترسی‌ها بدون در نظر گرفتن پیامدهای آن، تشدید می‌شود.
• رضایت با آگاهی: یکی از قواعد اخلاقی کلیدی در تمام زمینه‌های زندگی، رضایت با آگاهی است. افراد باید بدانند با چه چیزی موافقت کرده‌اند و از پیامدهای کامل آن نیز آگاه باشند. برای بسیاری از کاربران فناوری، موافقت با سیاست‌های حریم شخصی نرم افزارها به روندی معمولی و حتی بدون خواندن متن توافق‌نامه تبدیل شده است! رسیدگی به این مشکل باید از اولویت‌های کاربران و ارائه‌دهندگان خدمات باشد. ارائه‌دهندگان خدمات باید توافق‌نامه‌ی حریم شخصی خود را به شکلی واضح و قابل درک ارائه دهند و کاربران نیز باید وقت بگذارند و ببینند در حال موافقت کردن با چه محتوایی هستند.

با رایج شدن اتفاقات مرتبط با نقض حریم شخصی، امید می‌رود که کاربران و ارائه‌دهندگان خدمات فناوری از اهمیت این موضوع غافل نشوند.

تأمین زندگی متعادل

با وابستگی بیشتر افراد به دستگاه‌های هوشمندشان در تمام جنبه‌های کاری و تفریحی، خاموش کردن این دستگاه‌ها و خارج شدن از جهان ارتباطات سخت‌تر و سخت‌تر می‌شود. این جهان همیشه متصل معایب و مزایای خود را دارد. در طرف مثبت نیازی نیست افراد در زمان خاصی در مکان خاصی حضور داشته باشند. تماس ویدیویی با کیفیت بالا به افراد اجازه می‌دهند که از هر جایی با یکدیگر در تعامل باشند. از معایب این ارتباط مداوم هم این است که تشخیص زمان خروج از جهان ارتباطات سخت است. برای نمونه آیا کارکنان باید همیشه به پیام‌های کاری‌شان پاسخ دهند؟ حتی زمانی که ساعت کاری‌شان پایان یافته است؟ آیا این اخلاقی است که طراحان اپلیکیشن‌ها این محصولات را طوری طراحی کنند که توجه کاربر را به خود جلب کند و سپس او را رها نکند؟

برخی از مواردی که باید درباره‌ی چنین جنبه‌هایی از ارتباطات در نظر داشته باشیم شامل موارد زیر است:

• قوانین: نیاز است شرکت‌هایی که با استفاده از ارتباطات کارهای خود را به پیش می‌برند قوانین و انتظارات واضح و مشخصی در این زمینه داشته باشند. نمی‌توان انتظار داشت افراد خودشان سطح درست ارتباطات را بفهمند. نپرداختن به این موضوع باعث می‌شود برخی از افراد در پاسخ دادن به پیام‌ها بسیار ضعیف عمل کنند و برخی دیگر تمرکز زیادی را روی این کار بگذارند. شرکت‌ها باید تعادلی را بین ارتباط بیش از اندازه زیاد و بیش از اندازه کم ایجاد کنند و انتظارات واضحی از کارکنان خود داشته باشند تا کارکنان هنگام خاموش کردن دستگاه‌های خود و خارج شدن از حیطه‌ی این ارتباطات دچار عذاب وجدان نشوند.
• دستگاه‌ها: زندگی دیجیتالی بسیاری از افراد با یک دستگاه به پیش می‌رود. برای نمونه بسیاری از افراد از یک دستگاه برای کارهای مرتبط با شغل‌شان و همچنین فعالیت‌های شخصی استفاده می‌کنند. چنین چیزی به این معنی است که افراد همیشه سر کار هستند. استفاده از دستگاه‌های مجزا برای فعالیت‌های کاری و شخصی یکی از راه‌حل‌های این موضوع است ولی همیشه قابل انجام نیست. در عوض افراد می‌توانند نوتیفیکیشن‌های خود را بهتر کنترل کنند و مرزهای مشخصی را بین فعالیت‌های کاری و فعالیت‌های شخصی تعیین کنند.
• وابستگی: برخی از افراد به دستگاه‌هایشان وابستگی فیزیکی پیدا می‌کنند. اگر فردی در شرایطی باشد که با دوری از دستگاه هوشمندش تغییری فیزیکی را در خود احساس کند، باید این مشکل را جدی بگیرد و گام‌هایی جدی برای کاهش وابستگی به دستگاه هوشمند خود بردارد، چرا که در غیر این صورت به هیچ وجه نمی‌تواند به تعادلی در این زمینه دست پیدا کند.

نمی‌توان از اهمیت زندگی متعادل برای سلامت ذهنی و خوشحالی جمعی غافل شد. برخی از کشورها در حال اجرایی کردن سیاست‌هایی هستند تا جهان ارتباطات باعث بر هم زدن چنین تعادلی نشود. باید منتظربمانیم و ببینیم که آیا کشورهای دیگر نیز از این سیاست‌ها پیروی می‌کنند یا خیر.

امنیت و به اشتراک‌گذاری داده‌ها

شاید یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های اخلاقی قرن بیست و یکم به اشتراک‌گذاری کلان داده‌ها باشند. بسیاری از افراد از این موضوع مطلع نیستند که زندگی دیجیتالی‌شان بین شرکت‌های مختلف به اشتراک گذاشته می‌شود. افراد کمی زمان خود را صرف این می‌کنند که ببینند تنظیمات حریم شخصی‌شان همانی است که دوست دارند یا نه. عدم بررسی این تنظیمات باعث می‌شود داده‌های شخصی شما به طور پیش فرض در اختیار شرکت‌ها قرار بگیرد و حتی از این موضوع مطلع نباشید.

مشکل به اشتراک گذاری کلان داده زمانی بدتر می‌شود که می‌بینیم شرکت‌های اصلی معدودی بسیاری از خدمات و اپ‌های محبوب را منتشر کرده‌اند. وقتی در شرایطی قرار گرفته‌ایم که فیسبوک کنترل واتس‌اپ، اینستاگرام و مسنجر خود را در اختیار دارد، باید درباره‌ی این موضوع فکر کنیم که آیا حاضریم تمام اطلاعات زندگی دیجیتالی خود را در اختیار این شرکت‌های خصوصی قرار دهیم؟

در مواجهه با اخلاقیات به اشتراک گذاری داده‌ها باید این حیطه‌های کلیدی را در ذهن داشته باشیم:

• شفافیت: وقتی به بهترین روش‌های به اشتراک گذاری داده‌ها فکر می‌کنیم به سختی می‌توان از اهمیت شفافیت غافل شد. شرکت‌ها باید درباره‌ی نحوه‌ی استفاده از این داده‌ها صادقانه و با صراحت صحبت کنند. قبلاً بسیار رایج بود که شرکت‌ها به شیوه‌ای گنگ و عمومی درباره‌ی استفاده از داده‌هایشان صحبت کنند و مصرف‌کنندگان نمی‌دانستند چه استفاده‌ای از داده‌هایشان می‌شود. این روزها سازمان‌های پیشرو در زمینه‌ی اخلاقیات داده‌ها شفافیت بیشتری درباره‌ی استفاده‌ی خود از داده‌ها دارند.
• امنیت: وقتی بفهمید که داده یک محصول ارزشمند است به اهمیت تأمین امنیت آن پی می‌برید. گرچه رمزنگاری تکنیک رایج و بسیار قدرتمندی است بسیاری از شرکت‌ها از راه‌حل‌های به‌روز برای تأمین امنیت داده‌هایشان بهره نمی‌برند. اغلب این مشکل در ترکیب با خطای انسانی تشدید می‌شود و کارکنان نمی‌توانند سیاست‌های امنیت داده‌های شرکت را به درستی پیاده‌سازی کنند. صرف نظر از نحوه‌ی بروز این رخدادها، رخنه‌های اطلاعاتی شرکت‌ها تأثیرات منفی بزرگی روی اعتبار شرکت‌ها دارند.
• تمکین: بسته به موقعیت جغرافیایی شرکت، ممکن است با عدم پیروی از قوانین حفظ امنیت داده‌ها پیامدهای قانونی و مالی جدی گریبان‌گیر سازمان‌ها شود. شاید یکی از شناخته‌شده‌ترین نمونه‌ها در این زمینه مقررات عمومی حفاظت از داده اتحادیه اروپا باشد. شرکت‌هایی که به مقررات عمومی حفاظت از داده اتحادیه اروپا اهمیتی ندهند بخش بزرگی از درآمد خود را در خطر می‌اندازند. باید منتظر بمانیم و ببینیم آیا دیگر نقاط جهان نیز قوانین و مقررات مشابهی را به اجرا می‌گذارند یا خیر.

به نظر می‌رسد که جهان در حال پی بردن به اهمیت داده‌های جمع‌آوری شده درباره‌ی افراد و نحوه‌ی استفاده از این داده‌هاست. می‌توانیم چنین امیدی داشته باشیم. حجم داده‌های موجود در جهان مدرن به اندازه‌ای بزرگ است که اگر در دستان فرد یا شرکت اشتباهی باشد باید منتظر اتفاقات بدی باشیم. این مسئولیت تمام افراد است که این موضوع را جدی بگیرند و گام‌های لازم را در این زمینه بردارند.

در نظر گرفتن مصلحت کاربران

در شرایطی ایده‌آل تمام خدمات و اپ‌های جهان ارتباطات باید سناریویی برد-برد باشند. کاربران باید در ازای چیزی که می‌دهند، اعم از داده یا پول، ارزشی را دریافت کنند و شرکت‌ها نیز در عین حال که به نیازهای کاربران احترام می‌گذارند، باید سودده باشند. موارد متعددی وجود داشته است که شرکت‌ها رفتار غیر اخلاقی یا فریبکارانه‌ای از خود بروز داده‌اند که باعث پیامدهای ناگواری شده است.

برخی از نگرانی‌های کلیدی در زمینه‌ی در نظر گرفتن مصلحت کاربران در جهان ارتباطات شامل موارد زیر است:

• قدرت: یکی از پاسخ‌های رایج به نگرانی‌ها درباره‌ی عدم توجه شرکت‌های بزرگ فناوری به مصلحت کاربران این است که کسی کاربران را مجبور به استفاده از این خدمات نکرده است. اگر کاربران از خدماتی راضی نیستند می‌توانند از آن استفاده نکنند. شاید چنین چیزی روی کاغذ درست به نظر برسد ولی در عمل کمی پیچیده‌تر است. قدرت مالی و بازاریابی شرکت‌های بزرگ فناوری به این معنی است که عدم توازنی جدی بین قدرت این شرکت‌ها و کاربران‌شان وجود دارد. هنگام بررسی مسئولیت اخلاقی باید به این عدم توازن قدرت توجه کنیم.
• اعتیاد: سازندگان و مسئولان متعددی در جهان ارتباطات در حال صحبت کردن درباره‌ی این موضوعات هستند، برای نمونه سازندگان جهان فیسبوک اعلام کرده‌اند که نوتیفیکیشن‌های این شرکت برای ایجاد احساس اضطرار طراحی می‌شوند و مکانیزم‌هایی مانند کشیدن صفحه به پایین برای تازه‌سازی نیز بر اساس قواعدی در قمار طراحی شده است. سازندگان جهان فناوری باید به این موضوع فکر کنند که معتاد کردن کاربران به خدمات یا محصولاتی خاصی چقدر اخلاقی است. شاید برای دستیابی به حالتی ایده‌آل باید معیارهای موفقیت را دوباره بررسی کنیم.
• سیاست و حقیقت: سوءاستفاده از قدرت توسط شرکت‌های بزرگ فناوری پیامدهای بیشتری نسبت به معتاد کردن جوانان به بازی‌های ویدویی دارد. اغراق نیست که بگوییم این قدرت دموکراسی را در معرض خطر قرار داده است. نمونه‌های متعددی از عوامل بدخواهی داریم که از فناوری و ابزارهای غیراخلاقی برای دستیبابی به اهداف خود استفاده کرده‌اند. انتخابات دستکاری می‌شود و اطلاعات نادرست پزشکی ترویج می‌یابد. شرکت‌هایی مانند توییتر در حال آگاه شدن از مسئولیت‌های خود در این زمینه هستند و باید منتظر بمانیم و ببینیم آیا شرکت‌های دیگر نیز در این مسیر به پیش می‌روند یا خیر.

در نهایت این وظیفه‌ی ما به عنوان کاربران جهان ارتباطات است که خود را در زمینه‌ی استفاده از خدمات و محصولات جهان ارتباطات آگاه کنیم. نباید ساده باشیم. نباید این توهم را در ذهن داشته باشیم که شرکت‌های بزرگ فناوری دوست ما هستند و هنگام انجام کارهایشان مصلحت ما را در ذهن دارند.

قبل از استفاده از دستگاه یا اپلیکیشن خاصی باید این موضوع را در ذهن داشته باشید که در حال سود رساندن به چه کسی هستید. آیا در حال کسب مزیت هستید یا در حال سود رساندن به افراد مشخصی هستید؟ موضوع ساده‌ای نیست. سلامت تک تک ما و جامعه‌مان در معرض خطر است.

راه اخلاقی پیش رو

مانند هر چالش پیچیده‌ی دیگری جواب آسانی برای این مشکل جهان متصل ما وجود ندارد. هر چقدر هم که همه چیز ناامیدکننده به نظر برسد، باید امیدمان را حفظ کنیم و به دنبال راه‌حل‌ها بگردیم. در حالت کلی بیشتر افراد بر این عقیده‌اند که مزایای جهان ارتباطات بر معایب آن می‌چربد، حتی اگر گاهی این‌طور به نظر نرسد.

دولت‌ها و مصرف‌کنندگان در حال بیدار شدن هستند و به این سمت می‌روند که اقداماتی را جهت نظارت و قانون‌گذاری بر فعالیت شرکت‌های فناوری داشته باشند. همه‌ی ما، چه کاربران و چه ارائه‌دهندگان فناوری، باید مسئولیت اخلاقی خود را در مواجهه با خدمات و محصولات این حوزه بپذیریم.