خودروهای برقی در برابر بنزینی‌: چقدر آلایندگی کمتری دارند؟

با رشد سریع خودروهای برقی در بازارهای جهانی، یکی از اصلی‌ترین سؤالاتی که در ذهن مصرف‌کنندگان و فعالان زیست‌محیطی شکل می‌گیرد این است: آیا خودروهای برقی واقعاً پاک‌تر از خودروهای بنزینی هستند؟ در این مقاله، به‌صورت علمی و تحلیلی به بررسی آلایندگی مستقیم و غیرمستقیم این دو نوع خودرو می‌پردازیم تا تصویری دقیق‌تر از تأثیر واقعی آن‌ها بر محیط‌زیست ارائه دهیم.

اخیراً آکیو تویودا گفته که خودروهای برقی آن‌قدر که تصور می‌شود، پاک نیستند. این شائبه در بسیاری از طرفداران خودروهای درون‌سوز نیز وجود دارد. بنابراین بد نیست که همه زوایای آلایندگی خودروهای برقی را مرور کنیم تا به درستی یا نادرستی این دیدگاه آگاه شویم.

مقایسه آلایندگی خودروهای برقی و بنزینی: فراتر از اگزوز

در نگاه اول، پاسخ ساده است: خودروهای برقی اگزوز ندارند، پس آلاینده‌ای هم از خود خارج نمی‌کنند. اما برای درک دقیق‌تر، باید به زنجیره کامل تولید، مصرف و بازیافت انرژی نگاه کنیم.

۱. آلایندگی مستقیم (Tailpipe Emissions)

نوع خودرو	آلایندگی مستقیم
بنزینی	خروج گازهای گلخانه‌ای مانند دی‌اکسید کربن (CO₂)، اکسیدهای نیتروژن (NOx)، منواکسید کربن (CO) و ذرات معلق (PM) از طریق اگزوز
برقی	بدون آلایندگی مستقیم؛ هیچ گاز آلاینده‌ای تولید نمی‌شود چون احتراقی صورت نمی‌گیرد

✅ برتری کامل با خودروهای برقی

۲. آلایندگی غیرمستقیم ناشی از تولید برق

خودروهای برقی از نیروگاه‌های برق تغذیه می‌شوند. بنابراین باید به منبع انرژی توجه کنیم:

منابع تولید برق:

• زغال‌سنگ: آلایندگی بالا (بیش از ۹۰۰ گرم CO₂ برای هر کیلووات‌ساعت)
• گاز طبیعی: آلایندگی کمتر (حدود ۴۰۰–۵۰۰ گرم CO₂ برای هر کیلووات‌ساعت)
• تجدیدپذیرها (خورشیدی، بادی، آبی): تقریباً بدون آلایندگی
• در ایران ترکیبی از نیروگاههای گازی، مازوت، برق آبی و غیره

در کشورهایی مثل نروژ که بخش بزرگی از برق از منابع تجدیدپذیر تأمین می‌شود، خودروهای برقی تقریباً آلایندگی غیرمستقیم ندارند. اما در کشورهایی مانند چین یا هند که همچنان متکی به زغال‌سنگ هستند، این تفاوت کمتر می‌شود. در ایران تا قبل از مازوت سوزی، تولید برق با آلایندگی به مراتب کمتری در جریان بود.

طبق پژوهش اتحادیه اروپا، حتی در سناریوهای بدبینانه (برق با آلودگی بالا)، خودروهای برقی حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد آلایندگی کمتری نسبت به خودروهای بنزینی دارند.

✅ برتری نسبی با خودروهای برقی، بسته به نوع تولید برق

۳. آلایندگی در فرآیند تولید خودرو

تفاوت کلیدی: باتری

تولید باتری‌های لیتیوم-یونی خودروهای برقی فرآیندی انرژی‌بر و آلاینده است. استخراج لیتیوم، کبالت و نیکل با انتشار گازهای گلخانه‌ای و آسیب‌های زیست‌محیطی همراه است.

بخش	خودرو بنزینی	خودرو برقی
بدنه و شاسی	تقریباً یکسان	تقریباً یکسان
پیشرانه	آلودگی تولید کمتر	تولید باتری بسیار آلاینده
کل آلودگی در تولید	کمتر	بیشتر (تا ۶۰٪ بیشتر در برخی مدل‌ها)

اما این اختلاف طی استفاده روزمره جبران می‌شود.

✅ برتری در مرحله تولید با خودروهای بنزینی

۴. آلایندگی در طول عمر (Life Cycle Emissions)

اگر آلایندگی از تولید تا بازیافت را در نظر بگیریم، تصویر متفاوت می‌شود.

سناریو	مجموع آلایندگی CO₂ معادل در طول ۱۵۰ هزار کیلومتر
خودروی بنزینی متوسط	حدود ۲۴ تا ۲۸ تُن CO₂
خودروی برقی (با برق ترکیبی)	حدود ۱۵ تا ۱۸ تُن CO₂
خودروی برقی (با برق تجدیدپذیر)	حدود ۵ تا ۷ تُن CO₂

پس از حدود ۳۰ تا ۶۰ هزار کیلومتر، برتری زیست‌محیطی خودروهای برقی شروع به نمایان‌شدن می‌کند.

✅ برتری بلندمدت با خودروهای برقی

۵. آلاینده‌های دیگر: روغن موتور، فیلتر، ترمز و تایر

روغن موتور و فیلترها:

• خودروهای بنزینی نیازمند تعویض منظم روغن و فیلتر هستند.
• خودروهای برقی فاقد روغن موتور هستند یا نیاز بسیار کمتری دارند.

ترمز:

• خودروهای برقی از ترمز احیایی استفاده می‌کنند که باعث کاهش سایش لنت و تولید ذرات معلق (PM) می‌شود.

تایر:

• سایش تایر در هر دو مشابه است، اما خودروهای برقی به دلیل وزن بیشتر ممکن است تایرها را سریع‌تر فرسوده کنند.

✅ برتری جزئی با خودروهای برقی

۶. بازیافت و عمر مفید باتری

باتری‌های لیتیومی با روش‌های نوین بازیافت می‌توانند تا ۹۵٪ مواد ارزشمند خود را بازیابی کنند. با توسعه فناوری، انتظار می‌رود که پسماند زیست‌محیطی باتری‌ها در آینده به شدت کاهش یابد.

جمع‌بندی: آیا خودروهای برقی واقعاً سبز هستند؟

جنبه مورد بررسی	برتری با
آلایندگی مستقیم	خودروی برقی
آلایندگی برق	خودروی برقی (در اغلب کشورها)
تولید خودرو	خودروی بنزینی
آلایندگی در طول عمر	خودروی برقی
نگهداری (روغن، ترمز، فیلتر)	خودروی برقی
بازیافت باتری	در حال بهبود، آینده‌دار

در مجموع، خودروهای برقی با وجود آلایندگی اولیه بیشتر در مرحله تولید، در طول زمان اثر زیست‌محیطی به‌مراتب کمتری دارند؛ به‌ویژه اگر برق مورد نیازشان از منابع پاک تأمین شود.

نتیجه‌گیری نهایی

در شهرهایی مثل تهران، جایگزینی حتی ۳۰٪ از خودروهای فعلی با خودروهای برقی، می‌تواند کیفیت هوا را به‌ویژه در مناطق مرکزی و پرترافیک به‌طور محسوسی بهبود دهد. خودروهای برقی گامی مهم به سوی حمل‌ونقل پایدارتر هستند، اما تنها راه‌حل نیستند. برای کاهش واقعی آلودگی، باید زیرساخت تولید برق پاک، بازیافت پایدار باتری‌ها و استفاده مسئولانه از منابع نیز گسترش یابد.

مزایای خودروهای برقی به آلایندگی پایین‌تر آنها خلاصه نمی‌شود و باید به نکاتی چون آلایندگی صوتی بسیار پایین، هزینه نگهداری و تعمیرات پایین، ایمنی بالا، جلوگیری از هدررفت منابع ملی به صورت سوختن در خودروها و کاهش شدید هزینه‌های سوخت یارانه‌ای اشاره کرد.