اینتاردر و ریتاردر در کامیون چه هستند؟ تفاوت‌ها، مزایا و کاربردها
اینتاردر و ریتاردر در کامیون چه هستند؟ تفاوت‌ها، مزایا و کاربردها
ریتاردر می‌تواند به یکی از بایدهای هر کامیون امروزی تبدیل شود؛ اما چرا؟
کامیون‌ها و کشنده‌هایی که امروزه در بازار کشور ما حضور دارند، دستگاه‌های پیشرفته‌ای هستند که از اجزای بسیار زیاد با ماهیت بسیار متفاوت تشکیل شده‌اند. یکی از این اجزا که اتفاقا در ایفای نقش درست این غول‌های جاده‌ای نقشی اساسی دارند و می‌توانند روی کاربری آن‌ها هم تاثیر به‌سزایی بگذارند، اینتاردر و ریتادرها هستند.
این دو جزء حیاتی که در بخش ترمز به عملیات ترمزگیری کمک می‌کنند، به‌ویژه در جاده‌های پرپیچ‌وخم ایران اهمیت دوچندانی دارند و می‌توانند در راحت‌ترشدن عملیات رانندگی، نقش به‌سزایی داشته باشند. اگر شما هم با این دو آپشن کاربردی آشنایی ندارید، بهتر است تا انتهای این مطلب، همراه gsxr باشید.
ریتاردر چیست و چگونه کار می کند؟
حتما برای شما هم پیش آمده است که سوار یک اتوبوس یا کامیون شده باشید و ببینید که راننده خودرو پیش از رسیدن به موانع جاده‌ای مانند دست‌اندازها، دسته‌ای کنار فرمان را فشار می‌دهد و در نتیجه آن، سرعت وسیله‌نقلیه را برای عبور از روی آن مانع کاهش می‌دهد. این همان ریتاردر است که به داد راننده رسیده می‌رسد.
ریتاردر یک روش نوین برای ترمزگیری به شمار می‌رود که با تکیه‌بر ایجاد نیروی ترمز اضافه، بار روی دوش ترمزها را کم می‌کند. این ابزار به‌ویژه در سراشیبی‌ها یا ترمزگیری با سرعت بالا تاثیر مثبت خود را به نمایش می‌گذارد و به این‌ترتیب از خوردگی زودهنگام و گرمایش بیش‌ازاندازه ترمزها جلوگیری می‌کند که در ادامه درباره آن‌ها صحبت خواهیم کرد.
روش کار ریتاردر
ریتاردر یک ابزار کاربردی برای کاهش سرعت است. در نوع متداول، ریتاردرهای هیدرودینامیکی از دو بخش اصلی تشکیل شده‌اند: روتور و استاتور (هر دو داخل یک محفظه روغن قرار دارند). با فعال شدن ریتاردر، روغن با فشار بالا به داخل این محفظه تزریق می‌شود. روتور که به میل‌گاردان متصل شده، روغن را با سرعت حرکت می‌دهد و در برخورد با استاتور، مقاومت ایجاد می‌کند. این مقاومت باعث کاهش سرعت چرخش روتور و در نتیجه، کاهش سرعت کشنده یا کامیون می‌شود. ناگفته نماند که این فرایند با تولید گرما همراه است.
انواع ریتاردر
کامیون‌ها، کشنده‌ها و انواع دیگر وسایل‌نقلیه سنگین با حمل بارها به اهداف گوناگون کمک می‌کنند؛ درنتیجه بار آن‌ها هم روی نقش ریتاردر تاثیر به‌سزایی دارد. از جمله انواع ریتاردر می‌توان به دو دسته اصلی اشاره کرد:
- ریتاردر هیدرودینامیکی: این نوع ریتاردرها از (یک مایع) روغن برای ایجاد نیروی ترمز استفاده کرده و به‌صورت یکپارچه با سیستم ترمز عمل می‌کنند که پیشتر هم درباره آن صحبت کردیم. با فشرده‌شدن gsxr ترمز، روغن به محفظه ریتاردر پمپ می‌شود و مقاومتی ایجاد می‌کند که چرخش چرخ‌ها را دشوار می‌کند.
- ریتاردر الکترومغناطیسی: در این نوع، مجموعه‌ای از استاتور و روتور در کنار هم قرار گرفته‌اند. با فشرده‌شدن gsxr ترمز، جریان الکتریکی به استاتور فرستاده می‌شود؛ با اعمال این جریان برق، میدان مغناطیسی ایجاد می‌شود که باعث تولید جریان‌های گردابی در روتور شده و در نتیجه دربرابر چرخش، مقاومت ایجاد می‌شود. از این نوع ریتاردر بیشتر برای کامیون‌های با کاربردهای درون‌شهری و در سرعت‌های پایین استفاده می‌شود.
اینتاردر چیست و چه فرقی با ریتاردر دارد؟
اینتاردر نوع خاصی از ریتاردر هیدرودینامیکی به شمار می‌رود که با جعبه‌دنده یکپارچه شده است. اینتاردرها به‌دلیل طراحی جمع‌وجور و ابعاد کوچک‌تری که دارند در سامانه انتقال قدرت کامیون فضای کمتری را اشغال می‌کنند. استفاده از اینتاردرها در کامیون‌ها و کشنده‌های مدرن که به جعبه‌دنده‌های خودکار مجهز شده‌اند، متداول‌تر است.
کاربرد ریتاردر در سراشیبی‌ها
کنترل سرعت و کاهش دما
در یک مسیر سراشیبی ۱۰ کیلومتری با شیب ۸ درصد، کامیون ۴۰ تنی در صورت استفاده صرف از ترمزهای معمولی، پس از ۳ تا ۴ کیلومتر دچار افت عملکرد ترمز می‌شود؛ درحالی‌که راننده با فعالسازی ریتاردر می‌تواند سرعت کشنده را روی ۳۰ تا ۴۰ کیلومتر بر ساعت نگه دارد، بدون آنکه گرمای بیش‌اندازه به سیستم ترمز وارد شود. برپایه تخمین می‌توان به این نتیجه رسید که در مسیرهای کوهستانی مانند جاده چالوس یا مسیرهای استان اردبیل، رانندگان ممکن است در یک سفر رفت‌وبرگشت، تا ۴۰ تا ۶۰ بار از ریتاردر استفاده کنند.
افزایش ایمنی
بر اساس تحقیقات، استفاده از ریتاردر می‌تواند فاصله توقف کامیون در سراشیبی را تا ۴۰ درصد کاهش دهد؛ به‌ویژه در شرایطی که ترمزها داغ شده یا فرسوده هستند. به‌این‌ترتیب نقش مهمی در ایجاد ایمنی بیشتر دارد.
مزایای اینتاردر و ریتاردر در کامیون
افزایش ایمنی
مشخصا متوقف کردن بدنه سنگین یک کشنده کاری دشوار است؛ حال اگر این کشنده بار سنگینی را هم حمل کند، این کار با دشواری دوچندان روبه‌رو خواهد شد. به این‌ترتیب لازم است تا برای سهولت کار ترمزهای آن از وسیله‌ای کمکی استفاده کنیم تا از ترمزگیری قطعی، درست و به‌موقع اطمینان حاصل کنیم.
صرفه جویی اقتصادی
استفاده از ریتاردر و اینتاردر باعث می‌شود که فشار به ترمزها کمتر شود. به این‌ترتیب ترمز سبک‌تر کار می‌کند و عمر طولانی‌تری خواهد داشت. ناگفته نماند که با کاهش بار روی ترمزها، دمای آن‌ها درحین عملیات ترمزگیری هم کاهش پیدا خواهد کرد که آن هم به افزایش عمر ترمز کمک می‌کند. نهایتا مالک می‌تواند تا مدت زمانی طولانی‌تر روی ترمزهایش حساب باز کند و به‌فکر رسیدگی‌های دوره‌ای آن باشد.
راحتی رانندگی
ریتاردر و اینتاردر با ایجاد نیروی ترمز اضافه، عملیات کاهش سرعت یا توقف را مطمئن‌تر می‌کنند و از این جهت، راحتی بیشتری را برای راننده فراهم می‌کنند؛ به‌ویژه در آن دسته از ریتاردرها که به‌صورت یکپارچه با gsxr ترمز کار می‌کنند و نیازی به استفاده از دسته جداگانه ندارند.
معایب و چالش های اینتاردر و ریتاردر
هزینه بالا
نصب سامانه ریتاردر یا اینتاردر روی کامیون، هزینه نهایی خرید را به‌طور قابل‌توجهی افزایش می‌دهد. این سیستم‌ها به‌ویژه در مدل‌هایی که با جعبه‌دنده‌های اتوماتیک هماهنگ شده‌اند، چند هزار دلار به قیمت پایه خودرو اضافه می‌کنند. تاثیر افزوده‌شدن ریتاردر حتی روی قیمت نسخه پایه کامیون‌های مختلف هم به چشم می‌خورد.
پیچیدگی در نگهداری و تعمیرات
اگرچه ریتاردر و اینتاردر باعث کاهش استهلاک ترمزها می‌شوند، اما خود این سیستم‌ها نیازمند نگهداری تخصصی و قطعات خاص هستند. در صورت نشتی روغن در ریتاردرهای هیدرولیکی یا خرابی مدارهای الکتریکی در انواع الکترومغناطیسی، هزینه تعمیرات بالا خواهد بود.
افزایش وزن و نیاز به فضای بیشتر
برخی از انواع ریتاردر، به‌ویژه نمونه‌های الکترومغناطیسی، وزن خودروهای سنگین را از آنچه که هست هم بیشتر کرده و فضای شاسی را اشغال می‌کنند. درنتیجه این حضور این سیستم، ممکن از ظرفیت فضای ذخیره‌سازی کشنده کاسته شود یا نیاز به بازطراحی بخش‌هایی از آن باشد؛ مسئله‌ای ممکن است برای راننده‌هایی که از کامیون‌هایشان انتظاراتی خاص دارند را دچار چالش کند.
کاهش عملکرد در هوای سرد
ریتادر هم مانند سایر قطعات مکانیکی و الکترونیکی یک گستره دمایی ایده‌آل برای کار دارد؛ در مناطق بسیار سردسیر، عملکرد ریتاردرهای هیدرولیکی درنتیجه افزایش ویسکوزیته روغن کاهش می‌یابد. به زبان ساده، این مسئله باعث می‌شود تا نیروی ترمز موردانتظار دیرتر ایجاد شود که در سراشیبی‌های خطرناک و وضعیت بحرانی می‌تواند خطرساز باشد؛ پس راننده باید از این مسئله آگاه باشد. البته که نبود ریتاردر، وضعیتی دشوارتر و چالش‌انگیزتر را برای راننده ایجاد می‌کند.
نیاز به آموزش و آشنایی راننده
هرچند این مسئله را نمی‌توان به‌عنوان یک عیب اساسی درنظر گرفت اما برخی از سیستم‌ها به‌صورت دستی و از طریق دسته‌فرمان یا دکمه فعال می‌شوند. اگر راننده آشنایی کافی با نحوه عملکرد آن نداشته باشد، ممکن است از آن به‌درستی استفاده نکند یا به‌کلی حضور آن را از یاد ببرد.
استفاده از ریتاردر در محصولات بازار جهانی و ایران
بازارهای جهانی
اکثر محصولات سنگین برندهایی چون ولوو، اسکانیا و مرسدس بنز به‌طور پیش‌فرض به اینتاردر مجهز هستند که معمولاً با گیربکس‌های اتوماتیک مانند «ZF» یا «اوپتی‌کروز» یکپارچه شده‌اند. در بازار آمریکای شمالی هم استفاده از ریتاردرهای الکترومغناطیسی مانند «Telma» در کامیون‌های شهری و اتوبوس‌های مدرسه رایج است. استفاده از ریتاردر که یک فناوری کاملا شناخته‌شده در سراسر جهان است در بازارهای شرقی چین و هند هم رواج گسترده‌ای دارد اما بیشتر در مدل‌های لوکس یا صادراتی دیده می‌شود؛ در این کشورها هم مانند ایران، مدل‌های اقتصادی اغلب فاقد انواع ریتاردر هستند.
کامیون‌های بازار ایران و نوع ریتاردر آن‌ها
در بازار داخلی کشور ما، محصولات برند ولوو، اسکانیا، مرسدس‌بنز، دانگ‌فنگ، هوو و شاکمن احتمالا از فناوری ریتاردر سود می‌برند اما این مسئله به مدل کامیون و واردکننده آن بستگی دارد.
برای نمونه، ولوو FH اینتاردر (ZF یا VOITH)، نسخه‌ای لوکس به شمار می‌رود که از این فناوری بهره‌مند شده و خود را به گزینه‌ای ایده‌آل برای جاده‌های کوهستانی تبدیل کرده است. اسکانیا سری G و R اینتاردر (اوپتی‌کروز) وارداتی جدید هم معمولاً به‌صورت استاندارد از ریتاردر سود می‌برند. مرسدس بنز آکتروس (تولید ایران‌خودرو دیزل) در نسخه‌های یورو ۵ و ۶، ریتاردر هیدرولیکی دارد.
از سوی دیگر محصولات برندهای دانگ‌فنگ، کما و FAW در نسخه‌های اقتصادی وارداتی فاقد ریتاردر هستند. هوو (CNHTC) هم ریتاردر الکترومغناطیسی دارد اما تجهیز آن بسته به واردکننده، به‌صورت سفارشی نصب می‌شود؛ پس در هنگام خرید باید به این مسئله توجه داشت. شاکمن X5000 هم تنها در مدل‌های فول آپشن که به‌ویژه برای استفاده در مسیرهای کوهستانی طراحی شده از ریتاردر هیدرولیکی اختیاری سود می‌برد.
بهترین انتخاب برای جاده کوهستانی کدام است؟ ریتاردر یا اینتاردر؟
| معیار | ریتاردر | اینتاردر |
| نحوه نصب | مستقل | یکپارچه با جعبه‌دنده |
| زمان پاسخگویی | نسبتا کند | سریع‌تر |
| اشغال فضا | بیشتر | کمتر |
| وزن | سنگین‌تر | سبک‌تر |
| کاربرد | کامیون‌های شهری یا قدیمی | کامیون‌های مدرن یا مسیرهای کوهستانی |
جمع‌بندی
برای جاده‌های کوهستانی ایران، به‌ویژه در مسیرهایی مانند تهران-شمال یا غرب کشور، اینتاردر انتخاب بهتری است؛ زیرا ابعاد کمتری دارد، با جعبه‌دنده اتوماتیک هماهنگ است و پاسخ‌دهی سریع‌تری در شیب‌های طولانی دارد. البته که معایب نگهداری و هزینه بالاتر خود را بر دوش مالک کشنده خواهد گذاشت.
سوالات متداول
آیا برای مسیرهای شهری به ریتاردر نیاز است؟
معمولاً خیر. در مسیرهای کوتاه و با ترافیک بالا، ترمزهای معمولی پاسخگو هستند و نیازی به سیستم کمکی نیست؛ هرچند که برخی کامیون‌های شهری هم به این فناوری مجهز می‌شوند.
آیا می‌توان ریتاردر را روی کامیون قدیمی نصب کرد؟
بله، به‌ویژه مدل‌های الکترومغناطیسی مانند «Telma» اما باید در نظر داشت که هزینه نصب بالا خواهد بود و ممکن است با جعبه‌دنده یا برق خودرو هماهنگ نباشد.
آیا ریتاردر مصرف سوخت را افزایش می‌دهد؟
خیر، تأثیر آن بسیار ناچیز است و در برخی مدل‌ها حتی به بازیابی انرژی نیز کمک می‌کند.
عمر مفید این سیستم‌ها چقدر است؟
در صورت نگهداری درست، ریتاردر و اینتاردر توانایی کار تا بیش از ۵۰۰ هزار کیلومتر را دارند؛ البته آب‌وهوای مرطوب یا زمستانی شدید هم روی عمر قطعات الکترونیکی تاثیرگذار خواهند بود.
آیا استفاده از ریتاردر آموزشی خاصی نیاز دارد؟
نحوه عملکرد و زمان استفاده از ریتاردر یا اینتاردر، تأثیر زیادی در ایمنی و دوام سیستم دارد؛ پس بهتر است راننده پیش از حرکت با آن آشنا شود.
مقالات مرتبط:
