چنگدو J-20 در نیروی هوایی ایران؛ مشخصات جنگنده نسل پنجم چینی

نیاز به نوسازی نیروی هوایی ایران به شدت احساس می‌شود و حالا یکی از پیشرفته‌ترین هواپیماهای جنگنده ساخت چین، گزینه‌ی اصلی برای ورود به کشور ما است.

ابزار و لوازم در جنگ، اهمیت بسیار زیادی دارند و امروزه نقش فناوری‌های مدرن، هنگام نبردهای سنگین بین کشورها، بیش از گدشته است. طی ۱۲ روز حمله‌ی دشمن به داخل مرزهای ایران، هواپیماهای F-35 بازیگر اصلی بودند و حالا برای مقابله با این جنگ‌افزار امریکایی، نیاز به محصول رقیب در خدمت نیروی هوایی کشورمان، احساس می‌شود.

بیشتر بخوانید:

در حال حاضر استفاده از کلاس‌بندی “نسل” برای جت‌های جنگنده امری عادی به شمار می‌رود اما تا قبل از تولید F-35، کشورها یا شرکت‌های سازنده خیلی از این نوع عبارت استفاده نمی‌کردند. در واقع این لاکهید مارتین بود که از واژه نسل برای توصیف ویژگی‌های یک جنگنده استفاده کرد و این ترفند بازاریابی کاملاً جواب داد و در بین عموم مردم و کارشناسان پذیرفته شد. در حال حاضر اکثر جنگنده‌ها در دسته‌بندی رسمی یاد شده قرار می‌گیرند و مدرن‌ترین و پیشرفته‌ترین نمونه‌های حاضر همچون F-22 رپتور و F-35 لایتنینگ II بخشی از جنگنده‌های نسل پنجم هستند و انتظار می‌رود جنگنده‌های نسل ششم نیز اواخر دهه جاری میلادی پدیدار شوند.

چنگدو J-20، که با نام مستعار “اژدهای توانمند” (Mighty Dragon) شناخته می‌شود، یکی از پیشرفته‌ترین جنگنده‌های نسل پنجم جهان است که توسط شرکت صنایع هوایی چنگدو چین برای نیروی هوایی ارتش آزادی‌بخش خلق (PLAAF) طراحی و ساخته شده است. این جنگنده با هدف رقابت با هواپیماهای پیشرفته‌ای مانند لاکهید مارتین F-22 رپتور و F-35 لایتنینگ II ایالات متحده توسعه یافته و نمادی از پیشرفت‌های چشمگیر چین در فناوری هوافضا به شمار می‌رود.

هواپیمای J-20 با ویژگی‌های پنهان‌کاری، چابکی بالا، و توانایی انجام مأموریت‌های چندمنظوره، جایگاه ویژه‌ای در استراتژی نظامی چین دارد و به‌عنوان یکی از ابزارهای اصلی برای حفظ برتری هوایی در منطقه اقیانوس آرام، کاربرد دارد. در این مقاله، به بررسی تاریخچه توسعه، مشخصات فنی، توانایی‌ها، و نقش این جنگنده در آینده نظامی چین می‌پردازیم.

تاریخچه توسعه چنگدو J-20

پروژه توسعه جنگنده J-20 ریشه در برنامه J-XX دارد که در دهه ۱۹۹۰ میلادی با هدف طراحی یک جنگنده نسل پنجم بومی آغاز شد. این برنامه در سال ۲۰۰۲ به‌طور رسمی، قرارداد با ارتش چین گرفت و شرکت چنگدو در رقابتی با شرکت شنیانگ در سال ۲۰۰۸ موفق شد سرمایه سنگین و قرارداد ساخت جنگنده را از نیروی هوایی چین دریافت کند.

نخستین پیش‌نمونه J-20 در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۱ پرواز آزمایشی خود را انجام داد و توانایی‌های آن در سرعت‌های بالا مورد ارزیابی قرار گرفت. در طول دوره آزمایشی، تغییرات متعددی در طراحی هواپیما اعمال شد، از جمله اصلاح اندازه ورودی‌های هوای موتور و کاهش بازتاب راداری در بخش ورودی هوا (intake). این تغییرات به بهبود ویژگی‌های پنهان‌کاری و عملکرد آیرودینامیکی جنگنده کمک کرد.

جنگنده J-20 در سال ۲۰۱۶ در نمایشگاه بین‌المللی هوایی و هوافضای چین در شهر ژوهای به‌طور رسمی رونمایی و در مارس ۲۰۱۷ وارد خدمت نیروی هوایی چین شد. اولین واحد رزمی مجهز به J-20 در فوریه ۲۰۱۸ تشکیل شد. تا اکتبر ۲۰۱۹، تعداد ۲۸ فروند از این جنگنده عملیاتی شدند و تا دسامبر ۲۰۲۳، گزارش‌ها حاکی از تولید حدود ۲۵۰ فروند J-20 بود که نشان‌دهنده توانایی چین در تولید انبوه این جنگنده است.

شایعاتی مبنی بر استفاده از فناوری‌های به‌سرقت‌رفته از جنگنده F-35 ایالات متحده در طراحی J-20 وجود دارد. در سال ۲۰۰۹، پنتاگون گزارش داد که هکرهای چینی به اطلاعات محرمانه‌ی F-35 دسترسی پیدا کرده‌اند و احتمالاً از فناوری‌های پیشرفته هدف‌گیری و سیستم‌های ارتباطی رمزنگاری‌شده آن در J-20 استفاده شده است. با این حال، این ادعاها به‌طور کامل تأیید نشده‌اند و چین آن‌ها را رد کرده است.

طراحی و ساختار چنگدو J-20

هواپیمای J-20 یک جنگنده تک‌سرنشین، دو موتوره، و پنهان‌کار با طراحی بال‌مثلثی (دلتا) است که برای مأموریت‌های برتری هوایی و حملات هوابه‌زمین توسعه یافته است. این هواپیما با طول ۲۳ متر و دهانه بال ۱۴ متر، بزرگ‌تر از جنگنده‌های F-22 و F-35 ایالات متحده و سوخو-۵۷ روسیه است. وزن بیشینه آن در هنگام برخاست بین ۳۴,۰۰۰ تا ۳۶,۰۰۰ کیلوگرم تخمین زده می‌شود.

طراحی بدنه J-20 شامل دماغه مخروطی، کابین حبابی یکپارچه بدون شبکه، و ورودی‌های هوای موتور با طراحی پنهان‌کار است که بازتاب راداری را کاهش می‌دهد. پیش‌بال‌ها (کاناردها) و بال‌های سه‌گوش به پایداری و چابکی هواپیما در سرعت‌های مختلف کمک می‌کنند. نازل سوخت‌گیری جمع‌شونده و پوشش‌های جاذب رادار نیز از دیگر ویژگی‌های طراحی این جنگنده هستند.

موتور چنگدو J-20

یکی از چالش‌های اصلی J-20 در مراحل اولیه توسعه، موتورهای آن بود؛ چراکه مهندسان چینی به فناوری ساخت پیچیده در پیشرانه‌های جت نسل پنجم دسترسی نداشتند. پیش‌نمونه‌های اولیه از موتورهای روسی AL-31F یا نسخه مهندسی معکوس‌شده آن (WS-10B) استفاده می‌کردند که برای جنگنده‌های نسل چهارم مانند J-10 مناسب بودند، اما توانایی رساندن J-20 به سرعت‌های بالا مشابه F-35 را نداشتند. موتور WS-10C با رانش ۱۰۲ هزار نیوتن بدون پس‌سوز و ۱۴۲ هزار نیوتن با پس‌سوز عملکرد بهتری ارائه داد، اما همچنان کافی نبود.

در سال ۲۰۲۴، گزارش‌ها حاکی از نصب موتور بومی WS-15 با رانش ۱۵۶ هزار نیوتن روی برخی از نسخه‌های J-20 بود که نشان‌دهنده پیشرفت چین در رفع وابستگی به موتورهای خارجی است. این موتور جدید امکان دستیابی به سرعت‌های تا ماخ  ۲.۳ را فراهم می‌کند و عملکرد کلی جنگنده را بهبود بخشیده است.

تسلیحات چنگدو J-20

چنگدو J-20 مجهز به جایگاه تسلیحات داخلی است که چهار موشک دوربرد PL-15 (با قابلیت حمل تا شش موشک) و دو جایگاه تسلیحات جانبی برای موشک‌های کوتاه‌برد PL-10 را شامل می‌شود. این جنگنده همچنین توانایی حمل چهار موشک اضافی روی دکل‌های خارجی را دارد، اگرچه این امر ممکن است ویژگی‌های پنهان‌کاری آن را کاهش دهد.

سیستم‌های اویونیک و پنهان‌کاری چنگدو J-20

چنگدو  J-20 از رادار فازی فعال (AESA) و سیستم‌های اویونیک پیشرفته بهره می‌برد که قابلیت کشف و رهگیری همزمان اهداف زمینی و هوایی را فراهم می‌کند. سیستم‌های جنگ الکترونیک و نمایشگرهای دیجیتال نیز به خلبان امکان مدیریت بهتر میدان نبرد را می‌دهند. ویژگی‌های پنهان‌کاری J-20، از جمله محفظه‌های داخلی تسلیحات و پوشش‌های جاذب رادار، آن را به یکی از پیشرفته‌ترین جنگنده‌های رادارگریز جهان تبدیل کرده است، اگرچه برخی تحلیلگران معتقدند که در مقایسه با F-22 و F-35، سطح مقطع راداری آن کمی بالاتر است.

شاید مهم‌ترین توانایی J-20 در مقابل F-35 امریکایی ویژگی‌های پنهان‌کاری J-20، مانند ورودی‌های هوای مخفی و محفظه‌های داخلی تسلیحات است که آن را به یکی از معدود جنگنده‌های رادارگریز عملیاتی جهان تبدیل کرده است. با این حال، برخی تحلیلگران معتقدند که به دلیل اندازه بزرگ‌تر و استفاده از کاناردها، سطح مقطع راداری J-20 ممکن است کمی بیشتر از F-22 باشد.

برتری هوایی و چندمنظورگی چنگدو J-20

چنگدو J-20 به‌ عنوان یک جنگنده چندمنظوره طراحی شده است که توانایی انجام مأموریت‌های برتری هوایی و حملات دقیق هوابه‌زمین را دارد. سرعت بیشینه آن حدود ۲ تا ۲.۳ ماخ (۲۵۰۰ تا ۲۸۰۰ کیلومتر برساعت) و سقف پروازی آن بین ۱۸ تا ۲۰ هزار متر است. برد عملیاتی J-20 بین ۲ تا ۳ هزار کیلومتر تخمین زده شده است که با استفاده از مخازن سوخت خارجی افزایش می‌یابد.

این جنگنده به لطف طراحی آیرودینامیک عالی و پیش‌بال‌ها، چابکی و مانورپذیری بالایی دارد، اگرچه برخی منابع اشاره کرده‌اند که در مانورهای پیچیده ممکن است به اندازه F-22 یا سوخو-۳۵ چابک نباشد.

فناوری‌های پیشرفته چنگدو J-20

نسخه جدیدتر J-20S، که یک مدل دوسرنشین است، قابلیت همکاری با پهپادهای رزمی را دارد. خلبان دوم در این نسخه وظیفه مدیریت پهپادها و سیستم‌های جنگ اطلاعاتی را بر عهده دارد، که این ویژگی J-20 را به یک پلتفرم فرماندهی میدان نبرد تبدیل می‌کند. استفاده از هوش مصنوعی برای پردازش داده‌ها و تصمیم‌گیری در زمان واقعی نیز از دیگر پیشرفت‌های این جنگنده است.

نقش استراتژیک و چشم‌انداز آینده

هواپیمای J-20 به‌عنوان بخشی از استراتژی چین برای تقویت حضور نظامی خود در منطقه اقیانوس آرام و مقابله با تهدیدات بالقوه ایالات متحده و متحدانش طراحی شده است. توانایی تولید انبوه این جنگنده (تا ۱۰۰ فروند در سال) به چین امکان می‌دهد تا به‌سرعت ناوگان هوایی خود را گسترش دهد و از نظر تعداد جنگنده‌های پنهان‌کار به ایالات متحده نزدیک شود.

نسخه J-20S با قابلیت هدایت پهپادها و ادغام هوش مصنوعی، نشان‌دهنده تمرکز چین بر جنگ‌های آینده مبتنی بر فناوری است. این جنگنده می‌تواند به‌عنوان یک پلتفرم کلیدی برای هماهنگی عملیات با پهپادها و ماهواره‌ها عمل کند، که این امر توانایی چین در پاسخ سریع به تهدیدات را افزایش می‌دهد.

مقایسه چنگدو J-20 با F-35 و F-22

جنگنده چینی از نظر اندازه بزرگ‌تر از رقبای امریکایی است اما ظاهرا در برخی جنبه‌های فناوری، مانند موتورها و موشک‌ها، کمی عقب‌تر به نظر می‌رسد. نکته‌ی مهم برای J-20 هزینه تولید و قیمت نهایی است. توانایی تولید انبوه و هزینه کمتر (بین ۳۰ تا ۱۲۰ میلیون دلار بسته به پیکربندی) J-20 را به گزینه‌ای جذاب برای نیروی هوایی چین تبدیل کرده است. قیمت جنگنده F-35 به طور میانگین حدود ۱۰۰ میلیون دلار برآورد شده است، در حالی که قیمت F-22 رپتور بیش از ۱۵۰ میلیون دلار برای هر فروند تخمین زده می‌شود.

در مقایسه با سوخو-۵۷ روسیه، J-20 از نظر پنهان‌کاری عملکرد بهتری دارد، اما سوخو-۵۷ از نظر کارشناسان، در مانورپذیری بهترین هواپیمای جنگنده دنیا است. قیمت پایه برای سوخو-۵۷ حدود ۴۰ میلیون دلار برآورد می‌شود.

آیا چنگدو J-20 برای نیروی هوای ایران مناسب است؟

در شرایطی که سوخو-۵۷ هنوز به تولید انبوه نرسیده و امکان فروش به ایران ندارد، چنگدو J-20 تنها گزینه از میان هواپیماهای نسل پنجم جهان محسوب می‌شود که حداقل روی کاغذ، امکان حضور در ایران دارد. همچنین، سوخو ۳۵ خریداری شده ار روسیه برای نیروی هوایی کشور، هنوز آماده‌ی نبرد نیستند.

ارتش چین هم‌اکنون بیش از ۳۰۰ فروند J-20 دارد اما هنوز هیچکدام از این هواپیماها به خارج صادر نشده‌اند. با این شرایط، فروش J-20 به ایران نیز بعید به نظر می‌رسد. تا امروز ۱۶ فروند از مدل پایین‌تر به نام J-10 در اختیار ارتش پاکستان قرار گرفته و این کشور تنها تحویل گیرنده‌ی هواپیمای جنگنده‌ی ساخت چین محسوب می‌شود.

چنگدو J-20 نمادی از پیشرفت‌های چشمگیر چین در صنعت هوافضا و توانایی این کشور برای رقابت با قدرت‌های نظامی برتر جهان است. با ویژگی‌های پنهان‌کاری، فناوری‌های پیشرفته، و توانایی تولید انبوه، J-20 نه‌تنها جایگاه چین را در شرق آسیا تقویت کرده، بلکه نگرانی‌هایی را در میان کشورهای غربی، به‌ویژه ایالات متحده، ایجاد کرده است. با توسعه نسخه‌های جدیدتر مانند J-20S (نسخه دو سرنشین J-20) و پیشرفت در موتورهای بومی مانند WS-15، آینده این جنگنده در میدان‌های نبرد مدرن روشن به نظر می‌رسد. J-20 نه‌تنها یک دستاورد فنی، بلکه بخشی از استراتژی بلندمدت چین برای دستیابی به برتری نظامی در قرن بیست‌ویکم است.