تاریخچه جذاب هواپیمای بوئینگ 747؛ ملکه آسمان‌ها!

یکی از مشهورترین هواپیماهای مسافربری جهان بوئینگ ۷۴۷ است که در این مقاله می‌خواهیم به بررسی آن بپردازیم.


بیش از ۷۰ سال از زمان تولید یکی از موفق‌ترین هواپیماهای مسافربری تولید انبوه جهان یعنی بوئینگ ۷۰۷ می‌گذرد. با اینکه صنعت هوانوردی در طول این چند دهه تغییرات چشمگیری داشته است اما یکی از جنبه‌های آن یعنی زبان طراحی اصلی هواپیماهای مسافربری بدون تغییر مهم باقی مانده است. حتی امروز هم بوئینگ ۷۰۷ تفاوت زیادی با هواپیماهای مدرن‌تر همچون بوئینگ ۷۳۷، ۷۸۷ و یا حتی ۷۷۷ ندارد. البته یکی از استثناهای جالب در این میان بوئینگ ۷۴۷ است که جزو بزرگ‌ترین هواپیماهای مسافربری دنیا به شمار می‌رود و به لطف ابعاد بزرگ و قوز جلوی متمایز خود شناخته می‌شود.

همچنین بخوانید: ویلیام بوئینگ؛ مردی که صنعت هوانوردی را برای همیشه متحول کرد

با اینکه ایرباس A380 نهایتاً توانست از نظر ابعاد و ظرفیت از بوئینگ ۷۴۷ سبقت بگیرد اما این هواپیما از نظر افراد زیادی موفق‌تر و منعطف‌تر بوده است. بزرگ‌ترین نسخه از این هواپیما طول بیش از ۷۶ متری دارد و ارتفاعش نیز به ۱۹ متر می‌رسد و ظرفیت حمل حداکثر ۴۶۷ مسافر را نیز دارد. البته در مواردی این هواپیما توانسته بیش از ۵۰۰ نفر را نیز جابجا کند. اولین پرواز بوئینگ ۷۴۷ بیش از نیم قرن پیش انجام شده و شرکت سازنده در طول این سال‌ها به‌روزرسانی‌های مداومی را انجام داده است. در کنار محصولاتی همچون ایلیوشین II-96، ایرباس A380 و A340، بوئینگ ۷۴۷ جزو آخرین هواپیماهای مسافربری چهار موتوره دنیا به شمار می‌رود.

پس از تولید بوئینگ ۷۰۷ و سپس ۷۲۷ در سال ۱۹۶۴، تقاضا برای سفرهای هوایی به شدت افزایش یافت. این امر باعث شد بوئینگ پروژه‌ای را شروع کند که ساختار ۷۰۷ را گسترش می‌داد تا بتواند پذیرای ۲۵۰ مسافر باشد. این اتفاق در حالی رخ می‌داد که ظرفیت حمل مسافر بوئینگ ۷۰۷ فقط ۱۴۰ نفر بود. البته که چنین کاری برای مهندسان بوئینگ راحت نبود زیرا باید تغییرات زیادی صورت می‌گرفت. در نهایت تصمیم بر این شد که بوئینگ یک هواپیمای کاملاً جدید را طراحی نماید. در همان زمان خوان تریپ مدیرعامل پان ای‌ام که یکی از مهم‌ترین مشتریان بوئینگ بود از بیل آلن مدیرعامل این شرکت درخواست تولید یک هواپیمای بزرگ و جدید با ظرفیت حمل بیش از ۴۰۰ مسافر در یک سفر را کرد. با اینکه مقامات ارشد بوئینگ در ابتدا پیشنهاد تریپ را به عنوان یک جوک در نظر می‌گرفتند اما مدیرعامل پان ای‌ام سریعاً مشخص کرد که درباره پیشنهاد خود جدی است.

زمانی که مهندسان و مدیران ارشد بوئینگ با دیدگاه‌های خوان تریپ درباره هواپیمای بزرگ درخواستی آشنا شدند، تقریباً مشخص شد که تولید چنین محصولی غیرممکن است. تریپ به دنبال یک هواپیمای مسافربری دو طبقه بود که نه تنها می‌توانست ۴۰۰ نفر را حمل کند بلکه می‌توانست در مواقع لزوم سریعاً به یک هواپیمای باری تبدیل شود. جالب اینکه مدیرعامل پان ای‌ام می‌خواست چنین محصولی فقط در طول ۳ سال ساخته شود. پس از آن ملاقات مهم بود که مهندسان و مدیران بوئینگ با یکدیگر بر سر تولید چنین هواپیمایی گفت‌وگو کردند. باید به این نکته اشاره کرد که بوئینگ در آن زمان روی دو پروژه مهم دیگر هم کار می‌کرد. در واقع تمرکز اصلی بوئینگ در آن دوران روی برنامه سفر سوپرسونیک SST بود که نتیجه‌اش تولید هواپیمایی با سرعتی فراتر از سرعت صوت می‌شد. پروژه دیگر هم بوئینگ ۷۳۷ نام داشت و مسئولش فردی به نام جو ساتر بود. در سال ۱۹۶۵ ساتر مسئول تولید هواپیمای بزرگی شد که در نهایت با نام بوئینگ ۷۴۷ شناخته می‌شد.

با اینکه باقی بخش‌های بوئینگ روی پروژه هواپیمای مافوق صوت تمرکز داشتند اما ساتر توانست تیمی را برای طراحی ۷۴۷ جمع کند. مدت زیادی طول نکشید تا با اولین چالش‌های تولید این هواپیما مواجه شد. با اینکه برنامه اولیه تولید هواپیمایی دو طبقه بود اما به زودی مشخص شد که چنین محصولی با قوانین FAA در آن دوران همخوانی نخواهد داشت. بر اساس قوانین آن زمان، همه هواپیماهای مسافربری باید توانایی تخلیه مسافران در کمتر از ۹۰ ثانیه را می‌داشتند. بوئینگ ۷۴۷ دوطبقه نمی‌توانست چنین قانونی را پاس کند و بنابراین مهندسان و طراحان دوباره از نو شروع به کار کردند. فقط حدود ۲ سال طول کشید تا جو ساتر و تیمش کار طراحی و تولید بوئینگ ۷۴۷ را به سرانجام برسانند و حتی با اینکه بوئینگ مجبور شد کارخانه جدیدی را برای تولید جدیدترین محصول خود تأسیس کند اما کارها به سرعت پیش رفت. پان ای‌ام اولین مشتری ۷۴۷ تعداد ۲۵ فروند از هواپیمای موردبحث را سفارش داد و مطمئن بود که ایرلاین های دیگر نیز این هواپیما را سفارش خواهند داد. در کمتر از یک سال که پروژه توسعه ۷۴۷ شروع شده بود، بوئینگ توانست ۸۸ سفارش را از ۱۱ ایرلاین دیگر در سراسر جهان دریافت کند. بوئینگ ۷۴۷ حتی قبل از آنکه پروتوتایپ اولیه راهی آسمان‌ها شود محبوب شده بود. در سپتامبر ۱۹۶۸ و تنها ۲ ماه قبل از اولین پرواز این هواپیما، دفتر سفارش‌های بوئینگ به ۱۵۸ فروند از ۲۷ ایرلاین متفاوت رسیده بود.

مالکوم استمپر رئیس بعدی بوئینگ تصمیم گرفت اولین پرواز ۷۴۷ در ۱۷ دسامبر ۱۹۶۸ انجام شود تا ادای احترامی به شصت و پنجمین سالگرد اولین پرواز برادران رایت باشد. البته برخی تأخیرها باعث شد پرواز بوئینگ ۷۴۷ در ۹ فوریه ۱۹۶۹ انجام شود. این پرواز را خلبان‌های تست بوئینگ یعنی جک وادل و براین ویگل انجام دادند. اولین پرواز این هواپیما تا حد زیادی بدون مشکل بود و به غیر از برخی مشکلات کوچک، ۷۴۷ عملکرد مطلوبی داشت و مشکل رایج هواپیماهای آن دوران موسوم به داچ رول را نیز نشان نداد. تست‌های بعدی اما مشکلاتی را در چهار موتور JT9D کشف کردند و همین امر تحویل ۷۴۷ به مشتریان را با تأخیر مواجه کرد.

فاز تست بوئینگ ۷۴۷ موفقیت‌آمیز بود هرچند در یکی از تست‌ها آسیب کوچکی به بدنه در زمان فرود وارد شد. در سال ۱۹۶۹ بوئینگ ۷۴۷ راهی نمایشگاه هوای پاریس شد تا اولین حضور عمومی خود را جشن بگیرد. تا آخر همان سال نیز تأییدیه‌های FAA دریافت شد تا ۷۴۷ آماده سرویس‌دهی به مسافران باشد. یک ماه بعد و در ۲۲ ژانویه ۱۹۷۰ بوئینگ ۷۴۷ به‌صورت رسمی وارد چرخه خدمت‌رسانی شد. این هواپیما می‌توانست ۳۳۵ مسافر و ۲۰ خدمه پروازی را حمل کند و از همان ابتدا نیز به موفقیت دست یافت و سفرهای هوایی را متحول ساخت. با ظرفیت حمل مسافر دو برابری نسبت به هواپیماهای قبلی، ۷۴۷ فرودگاه‌های سراسر جهان را مجبور به تغییرات زیادی کرد. ترمینال‌ها گسترش یافتند تا بتوانند پذیرای مسافران بیشتری باشند و باندهای فرود نیز تقویت شدند. استفاده گسترده از بوئینگ ۷۴۷ منجر به افزایش قابل‌توجه سفرهای هوایی شد. فقط در اولین سال پرواز این هواپیما بود که قیمت بلیت‌ها حدود ۵۰ درصد کاهش یافت تا به این ترتیب سفرهای هوایی ارزان‌تر از هر زمان دیگری باشند. چیزی که در ابتدا مختص افراد ثروتمند بود سریعاً به یک روش ساده از حمل‌ونقل تبدیل شد و همه این‌ها مدیون بوئینگ ۷۴۷ بود، هواپیمایی که چشم‌انداز سفرهای جهانی را تغییر داد؛ اما در ادامه اشاره مختصری هم به نسخه‌های متنوع این هواپیما خواهیم داشت.

بیش از ۵۰ سال از اولین پرواز ۷۴۷ می‌گذرد و از آن زمان تاکنون نسخه‌های مختلف محصول بوئینگ تولید شده‌اند. با اینکه تشریح جزئیات همه این مدل‌ها در این مقاله امکان‌پذیر نیست اما به‌طورکلی ۵ نسخه اصلی از ۷۴۷ با نام‌های ۱۰۰، ۲۰۰، ۳۰۰، ۴۰۰ و ۸ وجود دارند. نسخه ۱۰۰ اولین نسل ۷۴۷ بود که به دست مشتریان رسید. با اینکه مدل ۱۰۰ فاقد نسخه باری بود اما چندین نمونه از آن به مدل‌های باری ویژه تبدیل شدند و نام 100F روی آن‌ها گذاشته شد؛ اما نسخه‌ای عجیب از این هواپیما با نام ۱۰۰ SP هم وجود داشت که طولش بسیار کمتر از مدل‌های عادی بود. مدل ۱۰۰ سریعاً جای خود را به نسخه ۲۰۰ بود که از فریم هوایی و موتورهای قوی‌تر استفاده می‌کرد و شعاع پروازی بیشتری داشت. ۳۹۳ فروند از این مدل تولید شد. هواپیمای کنونی ریاست جمهوری آمریکا که با نام ایر فورس وان شناخته می‌شود بر پایه مدل ۲۰۰ ساخته شده است. بوئینگ ۳۰۰-۷۴۷ در سال ۱۹۸۳ معرفی شد و کمترین طول عمر را بین تمامی نسخه‌های این هواپیما داشت. از جمله بهبودهای این مدل می‌توان به سرعت کروز بیشتر، موتورهای کم‌مصرف‌تر و… اشاره کرد. در مجموع ۸۰ فروند از مدل ۳۰۰ تولید شده است.

سه سال بعد نیز بوئینگ ۴۰۰-۷۴۷ تولید شد. در مجموع ۶۹۴ فروند از این نسخه بین سال‌های ۱۹۸۹ تا ۲۰۰۷ تولید شده تا عنوان موفق‌ترین نسخه از ۷۴۷ را به خود اختصاص دهد. این مدل بهبودهای قابل‌توجهی نسبت به نسخه‌های پیشین داشته است. در ادامه نوبت به تولید مدل ۸ بین‌قاره‌ای رسید که نسبت به نسخه پیشین ارتقا یافته بود. ۱۵۵ فروند از ۸-۷۴۷ بین سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۳ تولید شده و اکثر آن‌ها از نوع باری هستند. اگرچه ۷۴۷ به موفقیت زیادی دست یافت اما عرضه هواپیماهای کم‌مصرف‌تر و راحت‌تر باعث شد این هواپیما جذابیت‌های اولیه خود را از دست بدهد. در واقع هواپیماهای کوچک‌تر و کم‌مصرف‌تر امروزی باعث شدند ۷۴۷ گزینه‌ای منطقی برای ایرلاین ها نباشد و به همین خاطر استقبال از آن کاهش یافت و فقط ۴۸ سفارش برای مدل ۸ ثبت شد. البته نسخه باری این هواپیما عملکرد بهتری داشت و ۱۰۸ سفارش را به دست آورد. همه‌گیری کرونا نیز خاتمه برنامه ۷۴۷ را تسریع کرد.

بد نیست به برخی از مشهورترین حوادث بوئینگ ۷۴۷ نیز اشاره کنیم. در ۵ دهه‌ای که ۷۴۷ روی خط تولید قرار داشت ۱۵۷۴ فروند از آن ساخته شد. با اینکه اکثر این هواپیماها به خاطر سن بالا بازنشست شده‌اند اما بیش از ۲۰ فروند آن‌ها در حوادث گوناگون از بین رفته‌اند. در مجموع ۲۲ حادثه هوایی به نام ۷۴۷ ثبت شده و طی آن جان افراد زیادی گرفته شده است. همچنین ۴ فروند ۷۴۷ نیز در هوا منفجر شده‌اند و یکی از آن‌ها نیز با شلیک نظامی سقوط کرده است. بدترین حادثه این هواپیما در ۲۷ مارس ۱۹۷۷ و در فرودگاه لوس رودز اسپانیا رخ داد یعنی زمانی که دو فروند ۷۴۷ با یکدیگر برخورد کردند و ۵۸۴ نفر جان خود را از دست دادند. دومین حادثه بد این هواپیما به پرواز ۱۲۳ توکیو به اوزاکا در ژاپن مربوط می‌شود که در آن ۵۲۴ نفر کشته شدند. در سال ۱۹۹۶ بوئینگ ۷۴۷ عربستان سعودی با هواپیمای ایلیوشین II-76 در آسمان هند برخورد کرد و منجر به مرگ ۳۴۹ نفر شد. یکی دیگر از حوادث این هواپیما به سال ۱۹۸۵ و پرواز ۱۸۲ هند مربوط می‌شود که توسط تروریست‌ها در هوا منفجر شد و ۳۲۹ نفر کشته شدند.

اما بوئینگ ۷۴۷ تا چه زمانی در آسمان‌ها پرواز خواهد کرد؟ در حال حاضر حدود ۴۰۰ فروند از هواپیمای موردبحث در چرخه خدمت قرار دارند هرچند بسیاری از آن‌ها پس از کرونا راهی انبارها شده‌اند تا اگر تقاضا افزایش یافت مجدداً پرواز کنند. به همین خاطر تخمین دقیق ۷۴۷ های عملیاتی دشوار است اما بر اساس داده‌های موجود، اکثر مدل‌های در حال پرواز از نوع باری و ۷۴۷-400F و 8F هستند. با اینکه آخرین نمونه ۷۴۷ در سال ۲۰۲۳ به دست مشتریان رسیده اما انتظار می‌رود تا چندین دهه در آسمان‌ها حضور داشته باشد. البته فقط چندین ایرلاین در سراسر جهان از ۷۴۷ مسافربری استفاده می‌کنند که شامل لوفت هانزا، ایرلاین کره جنوبی، ایرلاین چین و روسیه هستند. لوفت هانزا بزرگ‌ترین دارنده ۷۴۷ مسافربری بوده و از ۲۶ فروند آن استفاده می‌کند.